Kasım’da Havalar Nasıl Olacak?

Kasım ayına yurdun kuzey, iç ve doğu bölgelerinde sert soğuklarla giriş yapacağız fakat bu soğukların ömrü oldukça kısa görünüyor. 3 gün içinde hızlıca toparlanacak sıcaklıklarla ayortasına kadar olan dönemin büyük bölümünü mevsim normallerinde hatta yer yer normallerin üzerinde sıcaklılarla geçireceğiz. Neredeyse istisnasız her sene yaşanan pastırma ayazı dönemi bu sene kasımın ilk yarısı içinde yaşanacak gibi görünmekle birlikte süresi geçtiğimiz seneye göre daha kısa olabilir.

Stratosferdeki kutup girdabının bu sene geçtiğimiz seneye göre çok daha zayıf olduğu görülüyor. 10hpa seviyesindeki rüzgarlar da bu nedenle çok zayıf ve bir süre daha bir değişiklik beklenmiyor. QBO indeksi batıya dönmeye başlasa da geçtiğimiz ilkbahardan itibaren süregelen doğulu döngünün etkileri daha yeni yeni hissediliyor diyebiliriz. Kışın sonlarına doğru stratosferde daha farklı gelişmeler olabilir bunları da ayrıca takip edeceğiz.

500hpa seviyesinde de durum doğal olarak pek farklı değil. Sinoptik haritalarda negatif AO ve NAO paterni görüyoruz. Bu gibi durumlarda ülkemiz sıcaklık ortalamaları çoğu zaman normallerinin üzerinde seyrederken yağışlarımızda batı kesimler başta olmak üzere bir miktar artış gözlenmektedir.

Normal şartlarda Kanada, İzlanda gibi dinamik alçak basınç bölgelerinde dolaşması gereken siklonlar daha güneyde dolaşıyor. Kutup bölgesinde bulunan çok soğuk hava orta enlemlere taşınıyor. Basınç dizilimlerine göre soğuk hava kütleleri yer değiştiriyor.Kasımın ilk günlerinde Doğu Avrupa ile birlikte ülkemizi de etkileyecek soğuk havaların sonraki durağı Avrupa’nın daha batısındaki şehirler olacak. Kasım ikinci yarısında ise rota tekrar Doğu Avrupa olabilir. Önümüzdeki haftalarda kutup kökenli soğuk havaların orta enlemlerde daha sık dolaşacak olması nedeniyle uygun basınç dizilimlerinin gerçekleşmesi halinde İstanbul gibi kar yağışının geç görülebildiği şehirlerde her sene yağdığından daha erken bir tarihte kar yağışı görülebilir.

Kasım ortalarına doğru Akdeniz boyunca daha fazla hareketlilik olacağa benziyor. Buna bağlı olarak uzunca süre bol yağışlı bir sisteme hasret kalan batı bölgelerin de bu hasreti lodos yönlü rüzgarların kuvvetlenmesiyle büyük olasılıkla sona erecektir.

Bu sene bir ilginç gelişme daha yaşandı kutup girdabı oldukça erken bir tarihte 2 parçaya bölündü ve soğuk havaların kaynağı diyebileceğimiz adeta soğuk hava deposu benzeri bir yapı kendine mesken olarak Avrupa’yı seçti. Bu gelişmelere bakarak önümüzdeki kış mevsiminin geçtiğimiz son birkaç kışın aksine Avrupa kıtasında çok sert geçme ihtimali yüksek göründüğünü söyleyebiliriz. Bu konuyla ilgili daha fazla ayrıntıyı kasım ortası gibi yayınlamayı düşündüğüm kış tahminiyle ilgili yazıda bulabilirsiniz.

Özetlemek gerekirse çok değişken hava koşullarının bir arada görüleceği bir kasım ayı yaşayacağız gibi görünüyor. Kuzeyli-güneyli hava akımlarıyla soğuk-ılık, fırtınalı-sisli,  kurak-yağışlı periyotların kısa aralıklarla görülebileceği ve sıcaklık dalgalanmalarıyla dolu bir ay geçireceğiz.Sıcaklık ve yağış ortalamaları pekçok yerde ay sonu itibariyle mevsim normaleri civarında gerçekleşebilir.

Mart’ta Havalar Nasıl Olacak?

Geçtiğimiz 4 ayın 3 tanesi için öngörüleri gerçekleşen ECMWF mevsimlik tahmin modelinin mart ayı beklentilerine göre sıcaklık ortalaması ülke genelinde normallerinin üzerinde olacak. Yağışların ise Güneydoğu Anadolu hariç, ortalamalar civarında gerçekleşmesi bekleniyor.

Ortalama Sıcaklık Anomalisi

Ortalama Yağış Anomalisi

EPS diyagramlarında da mart ayı başında normallerinin yer yer 15 derece kadar üzerine çıkacak sıcaklıkların sonraki günlerde azalıp uzun yıllar ortalamaları civarında ve biraz üzerinde seyredeceği görülüyor. Mart ilk yarısı içinde de senayoların büyük çoğunluğu bir soğuk hava dalgası sinyali vermiyor.

Mart ilk haftası içinde kuvvetli olan ve 8. fazda bulunan MJO salınımının ilerleyen günlerde Hint Okyanusu’na doğru geçeceği görülüyor. Negatife doğru giden AO indeksinin daha sonraki günlerde nötr/pozitif seviyelere gelmesi beklenebilir ancak salınımın kuvvetli olmaması nedeniyle MJO verisinin bu yönde güçlü bir sinyal vermediğini de söylememiz gerekir.

Stratosferde önümüzdeki günlerde şubat ayında gerçekleşene benzer bir ısınma beklenmesi de kutup girdabının zayıflayacağını, kutup çevresindeki basınç yükselişine bağlı olarak salınımın negatif olacağına dair ciddi bir sinyal olarak görülmektedir. Ancak girdabın yine şubat ayında olduğu gibi parçalanmadan Atlantik üzerinde direnç göstermesi ise NAO indeksinin pozitif seyretmesini sağlayacaktır. Bu nedenle mart ayının büyük bir bölümünde, yaklaşık olarak üçte ikisinde şubat ayında yaşadığımıza benzer hava koşulları bekleyebiliriz.

Şubat ayında mevsm normallerinin oldukça üzerinde seyreden sıcaklıklar nedeniyle bitkilerin vaktinden erken çiçek açması tarımla uğraşanlar için endişe yaratsa da tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu bölgelerde mart ayı içinde don olayı ihtimali mevcut veriler ışığında düşük bir ihtimal olarak görünmektedir.

Güvenilir Hava Tahminleri İçin Yol Haritası

Hava tahmini yaparken izlediğim ve oldukça güvenilir bulduğum yol haritasını bu yazıda sizlerle paylaşmak istiyorum. Yüksek oranda tutarlılık sağladığını tecrübe ettiğim ve benim gibi amatör olarak hava olaylarına ilgi duyanlara tavsiye etmeye değer gördüğüm bazı verileri sıralamaya çalışacağım.

Tahmin periyotlarını çok uzun-uzun-orta-kısa-çok kısa şeklinde beş bölüme ayıracağım.

2-4 haftalık dönemi kapsayan tahminleri çok uzun vade, 7-14 gün süreli tahminleri uzun vade, 3-7 gün süreli tahminleri orta vade, 1-3 günlük tahminleri kısa vade, günlük tahminleri çok kısa vade şeklinde sınıflandırıyorum. Mevsimlik tahminleri bu sınıflandırmaya dahil etmiyorum.

Çok uzun vadeli tahminlerde (2-4 hafta) ECMWF aylık tahmin ürünü, MJO ve diğer tropikal dalgaları, stratosfer verilerini, AO ve NAO indeksleriyle çeşitli analog tahmin yöntemlerini kullanıyorum.

Uzun vadeli tahminlerde (7-14 gün) ECMWF EPS çıktıları, standart sapma haritaları ve diyagramları ile GFS Ensemble haritalarını dikkate alıyorum. ECMWF EPS diyagramları çok başarılı sonuçlar verdiği ve yeterli bulduğum için GFS diyagramlarını uzun vadede dikkate almıyorum. Önceden ECMWF diyagramlarına ulaşmak mümkün olmuyordu. Şimdi böyle bir imkanımız olduğu için 20 çalıştırmadan oluşan ve performans değerlendirmesinde daha gerilerde kalan GFS diyagramı yerine 50 çalıştırmadan oluşan ECMWF diyagramını kullanmayı tercih ediyorum. Senaryoların ağırlıklı kısmının ne tarafta demet oluşturduğu ileriye dönük oldukça tutarlı bir yol göstericidir. Senaryolar arasında ayrılık çoksa ve herhangi bir yöne doğru belirgin bir yığılma yoksa bu sağlanıncaya kadar beklemelisiniz. ECMWF diyagramlarna ulaşamadığınızda GFS diyagramlarını kullanabilirsiniz. GFS ve ECMWF gibi global modellerin ana çalıştırmalarının bu dönemi kapsayan çıktıları diyagramları oluşturan diğer senaryoların büyük bir çoğunluğu tarafından desteklenmediği sürece tek başlarına asla güvenilir değildir. Hiçbir şekilde ciddiye almayın. Bakmadan duramıyoruz, hoşumuza gidiyor diyorsanız değişim ihtimalinin yüksek olduğunu bilin ve modeldeki değişimler yüzünden de modele kabahat bulmayın. Bunun sebebini daha önceki ilgili yazıda belirtmiştim.

Orta vadeli tahminlerde (3-7 gün) yine ECMWF EPS çıktılarıyla standart sapma haritaları, ECMWF ana çalıştırma, GFS ana ve paralel çalıştırma ile UKMO modellerini dikkate alıyorum. Ortak bir noktada buluştuklarında tutarlılık da yüksek oluyor. Veriler arasında ciddi farklar varsa ve standart sapma haritalarında sapma değerleri fazlaysa sapma değerlerinin azalmasını ve farklı model çıktıları arasında uzlaşma sağlanmasını bekliyorum. Bu uzlaşma bazen bir çalıştırma sonra sağlanabilirken bazen daha uzun zaman alabiliyor.

Kısa vadede (1-3 gün) GFS ana çalıştırma çıktılarını ve meteogramlarını, MGM WRF çıktıları ve meteogramlarını, Ukrayna WRF, Yunanistan WRF, Euro4, Skiron ve COSMO modelleri çıktılarını, GFS, ve WRF modelinin skew-t diyagramlarını kullanıyorum.

Çok kısa vadede (1 gün) Hollanda – Almanya yer kartlarını, balon ölçüm sonuçlarını, EUMETSAT şimdigörü ürünlerini ve radar görüntülerini yorumlayarak sonuca ulaşmaya çalışıyorum.

Bu veriler dışında çok sayıda farklı veri ve yöntemle de hava tahmini yapmak mümkündür. Ben bu farklı veri ve yöntemlerin önemli bir faydasını görmediğim gibi kafa karışıklığına ve zaman kaybına neden olduğunu gözlemledim. Hiçbir hava tahmin yönteminin atmosferin kaotik yapısı gereği özellikle de süre uzadıkça %100 doğru sonuç vermediği de bir gerçektir. Kişisel olarak tercih ettiğim ve sizlere de tavsiye ettiğim verilere bu yazıda yer verdim. Farklı alternatifleri incelemekte elbette özgürsünüz. Herkese tahminlerinde başarılar dilerim.

 

Stratosferden Mesajlar

Stratosfer verilerinin orta ve uzun vadeli tahmin yaparken dikkatle takip edilmesi gerektiğini daha önceki ilgili yazımızda belirtmiştik. Yurtdışında bu alandaki araştırma ve çalışmalar son sürat devam ederken ülkemizde ise bu konuyla ilgili tatmin edici bir araştırma bulmakta güçlük çekiyoruz. Bu yazımda bu konudaki sınırlı bilgimle bazı temel bilgiler vererek sizleri aydınlatmaya çalışacağım.

Öncelikle stratosferdeki sıcaklık ve rüzgar değerlerinin daha alt seviyelerde gerçekleşen hava olaylarıyla doğrudan bağlantılı olduğunu söyleyelim. Bu etkileşim çoğu zaman yukarıdan aşağıya doğru olabildiği gibi nadiren de olsa aşağıdan yukarıya doğru olabiliyor. Kış döneminde kuzey yarımkürede yüksek basınç nedeniyle havanın açık olduğu günlerde kıtalar üzerindeki kar örtüsünün de etkisiyle kuvvetlenen radyasyon sonucu yer seviyesindeki ısı enerjisinin yukarı seviyelere taşınmasıyla ani stratosfer ısınması denilen olguyla karşılaşıyoruz ve böylece aşağıdan yukarı doğru etkileşim görebiliyoruz. Havanın kapalı olduğu, alçak basınç etkisinde geçen günlerde ise böyle bir durumun yaşanması pek mümkün olamıyor.

Stratosferdeki sıcaklığın düşük oluşu bu seviyelerde rüzgarların da kuvvetlendiğini girdabın güçlendiğini işaret etmektedir. Bunun da aşağı seviyelere doğru yansıması özetle, ne kadar düşük stratosfer sıcaklığı o kadar güçlü kutbi girdap yani başka bir deyişle kuvvetli pozitif indeksler şeklinde olacaktır. Stratosfer sıcaklığının düşük olduğu yerlerde yer seviyesinde alçak basınçlar, yüksek olduğu yerlerde ise yüksek basınçlar hüküm sürer.

Stratosferdeki son durumlar ve  tahminlerle ilgili en sağlıklı verilere http://www.geo.fu-berlin.de/en/met/ag/strat/produkte/winterdiagnostics/index.html adresinden ulaşabilirsiniz. Bu adresteki tahminlerde ECMWF modeli esas alınmaktadır ve GFS ile GFS ensemble çalıştırmalarından elde edilen verilere göre çok daha tutarlıdır.

Bu sayfadaki bazı verilerin ne anlama geldiğini ve sonraki günler için ne yönde sinyaller verdiğini bazı örneklerle açıklamaya çalışacağım.

Aşağıda bugüne ait 10hpa seviyesi jeopotansiyel yükseklik ve sıcaklık verisini görüyorsunuz. Kutbi girdap çok geniş bir alana yayılmış ve çok güçlü bir durumda. Kutup bölgesindeki sıcaklık -80 dereceye dayanmış yani epey soğumuş, stratosferin en sıcak olduğu yerde dahi -35 derece gibi düşük bir değer var. Ufukta ani stratosfer ısınması olabileceğine dair en ufak bir işaret yok. Böyle bir tabloda yer seviyesine yansıma pozitif AO ve NAO indeksleri şeklinde olacaktır. Yukarı enlemlerde geniş ve derin alçak basınç alanları daha aşağılarda Akdeniz havzası gibi yerlerde yüksek basınç hakimiyeti beklenmelidir.

Aşağıda da 10 gün sonrasına ait tahmini görüyorsunuz. Kutbi girdap yine gücünü koruyor. Kutup bölgesinde stratosferdeki sıcaklık -83 derecelere kadar düşmüş ve stratosferin en sıcak yerindeki sıcaklık bile -33 derece. Ancak sıcak olan bölgenin kapladığı alanın ilk resme göre biraz daha arttığını görüyoruz. Sonraki günlerde daha sıcak olan bölgenin genişlemesi durumunda  indekslerdeki aşırı pozitif tablonun törpülenebileceği sonucu çıkabilir ama yine de stratosferde güçlü bir ısınma sinyali yok. En azından yılbaşına kadar benzer durum devam eder gibi görünüyor. İndekslerin ısrarlı şekilde negatife gitme ihtimali neredeyse hiç yok. Daha sonrasını tahmin etmek için de sonraki günlere ait verileri beklemek gerekiyor.

Aşağıdaki görüntü 23 Ocak 2008 tarihinde 10hpa seviyesindeki durumu gösteriyor. Kutbi girdap güçlü fakat son demlerini yaşıyor. Doğudan gelen ısınma girdabı tehdit ediyor. En soğuk yerdeki sıcaklık -91 dereceye kadar düşmüş fakat stratosferin en sıcak yerindeki sıcaklık 6 dereceye kadar yükselmiş. Üstelik bu en sıcak bölge kutuba hayli yakın bir bölge. Böyle bir tabloda pozitif değerler görülmekte olan indekslerin ilerleyen günlerde hızla negatife gideceği ve buna bağlı olarak paternde ciddi değişimler olacağı sonucu çıkarılabilir. Orta enlemlere doğru soğuk akışı olacak ve basınç dizilimlerine göre kar yağışı ihtimali yükselecektir. Nitekim o günlere ait sinoptik arşivlerine baktığımızda 20 Şubat’a kadar olan dönemde ülkemizin soğuk ve yağışlı hava kütlelerinin etkisi altına girdiğini görüyoruz.

http://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/intraseasonal/temp10anim.shtml adresinden 10hpa seviyesindeki sıcaklığa ait aylık animasyona bakabilir ani stratosfer ısınması gibi olasılıkları değerlendirebilirsiniz. Aralık ilk haftası içinde bu yönde bir girişim olduğunu fakat kutbi girdabın dolayısıyla stratosferdeki soğuk havanın baskın çıkarak bu girişimi geri püskürttüğünü görüyoruz. Bu nedenle indekslerdeki pozitif gidişat da bir süre daha devam edecektir. Ani stratosfer ısınması düzenli bir şekilde dönen ve zaman zaman çok güçlenen kutbi girdabı zayıflatıp parçaladığı için sinoptik desenlerde çok ciddi değişimlere neden olan bir olgudur.

Ani Stratosfer Isınması Örneği

Aşağıdaki grafikte kuzey yarımkürede atmosferin farklı seviyelerindeki sıcaklık ortalamasını görüyorsunuz. Grafiğin sol tarafındaki değerler hpa seviyeleri, altta yazanlar ise enlem değerleri. Kuzey yarımkürede 500hpa seviyesinden yer seviyesine doğru sıcaklıkların yüksek olduğu görülüyor. Stratosferde ise düşük sıcaklık değerleri var. Yine pozitif indekslerle uyumlu bir görüntü. Bu grafiği 90 derece yan döndürürseniz belki sizin için daha kolay anlaşılabilir ve daha kullanışlı olabilir.

Aşağıdaki grafikte ise kuzey yarımkürede atmosferin farklı seviyelerindeki rüzgar ortalamasını görüyorsunuz. Kırmızı tonlar hakim. 20 Kuzey enleminden daha kuzeye doğru üst seviyelerde çok güçlü rüzgarlar görülüyor. Jet akımları kuvvetli, batı rüzgarları kuvvetli ve kutbi girdap da kuvvetli. Hiçbir enlemde ciddi bir engelleme (blocking) sinyali yok. Batılı ve kuvvetli olan QBO yıllarında sıkça karşılaşılan bir örnek.

Aşağıdaki resimde ise 7 Ocak 2013 tarihindeki durumu görüyorsunuz. 50 Kuzey enleminden daha kuzeye doğru mavi renkler görüyoruz. Rüzgar ortalamaları düşmüş. Güçlü bir engelleme (blocking) sinyali ve orta enlemlere doğru soğuk hava akışının görülebileceği bir tablo. Bugünlerde karşılaştığımız tablodan çok farklı bir görüntü. Onun için bugünlerde soğuk havalar çok uzağımızda. 7 Ocak 2013 tarihine ait sinoptik arşivlerine baktığımızda ise soğuk ve yağışlı bir sistemin bizi etkileyebildiğini görebiliyoruz.

Yazının başlarında açıklamaya çalıştığım veriyi incelediğimizde de  o günlerde stratosferdeki ısınmaya bağlı olarak kutbi girdabın zayıflayıp iki parçaya bölündüğünü bunun yer seviyesine yansımalarına paralel olarak kuzeyimizdeki yüksek basıncın dönüş hareketiyle ülkemizin soğuk karakterli rüzgarların etkisinde kalabildiğini görüyoruz. Özellikle batı kesimlerimizde ciddi bir soğuk ve yağışlı hava dalgası kovalıyorsak stratosferde benzer görüntülerin oluşmasını beklememiz gerekiyor. Benzer görüntülerin olmaması hiç soğuk ve yağışlı hava olmayacağı anlamına gelmez fakat ihtimal düşer ve muhtemel sistemin gücü ve etki süresi sınırlı olur.

Aşağıdaki grafikte 60 kuzey enlemindeki rüzgar ve akışların ortalama değerini görüyorsunuz. Özellikle 30hpa seviyesindeki akışların zayıflaması ülkemiz için soğuk hava sinyalidir. Kuvvetlendiği dönemlerde ise indeksler çoğunlukla pozitif seyreder ve olası yüksek basınç etkisi nedeniyle yağışlarımızda azalma görülebilir. Grafiğin en altında gördüğünüz oklar kısa olmalı ve kuzeydoğu istikametini göstermelidir. Bugünlerde olduğu gibi okların boyu uzar ve kuzeybatıyı gösterirse bu kuvvetli pozitif indeks sinyali olarak değerlendirilmelidir. Yağışlarımızda azalma görülebilir.

http://www.geo.fu-berlin.de/en/met/ag/strat/produkte/northpole/index.html adresinden ulaşacağınız arşiv verilerinde geçmiş yıllarda kış döneminde yıllara göre güneş lekesi sayıları, kuzey kutbunda 30hpa seviyesi ortalama sıcaklığı, ani stratosfer ısınması yaşanıp yaşanmadığı, QBO’nun batılı mı doğulu mu olduğu ve kutuba yakın bölgede yaz mevsimine geçişin erken mi yoksa geç mi olduğu gibi konularda bilgilere ulaşabilirsiniz.

Bu veriyi detaylı incelediğimizde güneş lekesi sayısının az olduğu, kutupta 30hpa seviyesindeki sıcaklığın ortalamanın altında ve QBO’nun da doğulu olduğu kışların ülkemizin özellikle batı kesimlerde sert geçtiğini, yağışların da arttığını görüyoruz.

Güncel 30hpa sıcaklığını takip edebileceğiniz bir başka veriye Japon Meteoroloji Ajansı (JMA) sitesinden ulaşabilirsiniz. Bu veriye baktığımızda kasımdan itibaren 30hpa sıcaklık ortalamasının normalinin altına düştüğünü ve epey altında gitmeye devam ettiğini görüyoruz. Anomali ne kadar fazla olursa NAO ve AO gibi indekslerdeki anomali de buna paralel olarak artacaktır. Ne kadar soğuk stratosfer o kadar kuvvetli kutbi girdap ve pozitif indeksler, ne kadar sıcak stratosfer o kadar zayıf kutbi girdap ve negatif indeksler bağıntısını yukarıda anlatmıştım.

http://ds.data.jma.go.jp/tcc/tcc/products/clisys/STRAT/

Tüm bu veriler ışığında yakın bir gelecekte özellikle batı kesimlerimiz açısından soğuk ve yağışlı hava ihtimalinden bahsetmek pek mümkün görünmüyor. Yağış ortalamalarımızdaki belirgin düşüş de en azından yılın son günlerine kadar devam edecektir diyebiliriz.

Daha sonraki günlerde bu konuya başka ilavelerim olacaktır. Bu yazıyı bir tür giriş yazısı gibi kabul edebilirsiniz.

Meteorolojide Üst Akıl Stratosfer

1950’li yıllarda İngiliz meteoroloji uzmanları tropikal stratosferde belli periyotlarla hareket eden bir salınım keşfetti. Bu keşif sonraki yıllarda geliştirildi ve günümüzde özellikle uzun vadeli tahmin projeksiyonlarında kullanılmaya başlandı. QBO adı verilen ve Singapur rüzgarları olarak da bilinen bu salınım basit bir ifadeyle anlatmak gerekirse yaklaşık 2 sene süreyle tropikal stratosferde esen rüzgarların batı veya doğu istikametinde hareket etmesinden ibaret diyebiliriz. Bu hareketler bazı senelerde hızlanıp bazı senelerde yavaşlayabiliyor.

QBO salınımının etkilerinin sadece tropikal stratosferle sınırlı olmadığı, kuzey yarımkürede kış aylarında subpolar ve subtropikal alanda da etkileri olduğu ve kuvvetlendikçe bu etkinin aynı oranda arttığı görüldü. Tropikal ve subpolar bölgede çoğu zaman paralel hareket görülürken subtropikal alanda aksi yönde hareket göze çarpıyor.

Batılı QBO Kışlarında 50hpa Rüzgarları 

Doğulu QBO Kışlarında 50hpa Rüzgarları

Stratosferde etkili olan bu rüzgarlar daha alt seviyelerdeki jet akımı benzeri akışlara da yön verip kuzey yarımkürede hava koşullarının şekillenmesinde önemli rol oynayan NAO ve AO gibi salınımları etkiliyor. Örneğin batılı QBO kışlarında Batı rüzgarları da kuvvetleniyor. Kuvvetli polar jet akımlarının etkisiyle gelişen dinamik konveksiyon Atlantik’te oluşan siklonların derinleşip genişlemesine neden oluyor. Sistemler hızla doğuya hareket ettiği için batılı QBO kışlarında engellemeler (blocking) daha az ve kısa süreli oluşabiliyor. Soğuk hava kuzeyde hapsoluyor orta enlemlerde ılıman hava koşulları gözleniyor. Yine bir diğer dikkat çeken nokta aynı dönemde pozitif NAO ile uyumlu sinoptik desenler neticesinde Akdeniz kuşağında akışların zayıflaması. Yüksek basınç hakimiyeti ve yağışların azalması. Bu nedenle batılı QBO kışlarında ülkemiz yağışlarında azalma görülmektedir. Sisli, puslu günlerin sayısı artmakta, hava kalitesi düşmektedir. Kuzey ve Batı Avrupa ülkelerinde ise daha güçlü batı rüzgarları,sıkça Atlantik üzerinden gelen alçak basınç sistemleri görülmektedir.

Batılı QBO Kışlarında Jet Akımlarının Durumu

Doğulu QBO kışlarında ise karşımıza oldukça farklı bir tablo çıkıyor. Grönland ve İskandinavya arası bölgede yayılma fırsatı bulan yüksek basınç alanları engelleme (blocking) yaparak jet akımlarının yönünün değişmesine neden oluyor. Batı rüzgarları da zayıflayıp yön değiştiriyor. Hava kütleleri zaman zaman Kuzey – Güney yönlü hareket ediyor. Kutup bölgesindeki çok soğuk hava orta enlemlere doğru hareket edebiliyor. Yine aynı dönemde Akdeniz’den Japonya’ya kadar olan bölgede fırtına hatları oluşabiliyor. Bu nedenle doğulu QBO kışlarında ülkemizde yağış miktarlarında, kar yağışlı gün sayılarında artış beklenmelidir. Hava kalitesi de rüzgarların etkisiyle yükselecektir. Avrupa genelinde de batılı rüzgarların aksine kutuptan ve Sibirya üzerinden sokulma fırsatı bulan soğuk hava kütlelerinin etkili olması beklenir.

Doğulu QBO Kışlarında Jet Akımlarının Durumu

Batılı QBO kışlarında subpolar alanda güçlenme imkanı bulan alçak basınçlar ve yine kendi bölgesinde güçlenen Azor yüksek basıncı nedeniyle pozitif NAO ile uyumlu sinoptik desenler daha sık görülebilmektedir. Kutbi girdap kuvvetlenmektedir.

Batılı QBO Kışlarında 500hpa Yükseklik Anomalisi

Doğulu QBO kışlarında ise kutuba yakın bölgede basınç yükselişi görülmekte, kutbi girdap zayıflamakta, Grönland ve Sibirya gibi termik yüksek basınç alanları daha kolay yayılma fırsatı bulabilmektedir. Orta enlemlerde yağışlar artmaktadır.

Doğulu QBO Kışlarında 500hpa Yükseklik Anomalisi

Jet akımlarının kuvvetlenmesinin de etkisiyle siklon aktivitesinin fazla olduğu yerlerde oluşan konveksiyon nedeniyle ısı transferi gerçekleşeceği için deniz suyu sıcaklıklarında azalış, bu aktivitenin zayıfladığı yerlerde ise yükseliş görülmektedir. Örneğin aşağıdaki resimde göreceğiniz gibi batılı QBO kışlarında siklon aktivitesinin yoğun olduğu Kuzey Atlantik’te deniz suyu sıcaklıkları normalin altındadır. Akdeniz’de ise yüksek basınç ve durgun havaların etkisiyle normalin üzerinde sıcaklıklar göze çarpmaktadır.

Batılı QBO Kışlarında Deniz Suyu Sıcaklıkları

Doğulu QBO kışlarında batı rüzgarları zayıflayıp yüksek basınç alanları etki alanlarını genişlettiğinden Kuzey Atlantik’te deniz suyu sıcaklıkları ortalamalarının üzerinde seyretmektedir. Ayrıca QBO ile ENSO arasında da anlamlı bir ilişki bulunmaktadır.

Doğulu QBO Kışlarında Deniz Suyu Sıcaklıkları

Soğuk ve Yağışlı Geçirdiğimiz Doğulu QBO Kışlarına Bazı Örnekler

1954  http://i.hizliresim.com/3PkRkO.png

1963  http://i.hizliresim.com/p9OYON.png

1985  http://i.hizliresim.com/NWjbjN.png

1987  http://i.hizliresim.com/9EB9mo.png

2004  http://i.hizliresim.com/0L54ER.png    http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/200312-200402.gif

2012  http://i.hizliresim.com/YJo5oa.png    http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/201112-201202.gif

Ilık ve Kurak Geçirdiğimiz Batılı QBO Kışlarına Bazı Örnekler

1989  http://i.hizliresim.com/48JZzp.png

2000  http://i.hizliresim.com/o9MYXQ.png   http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/199912-200002.gif

2007  http://i.hizliresim.com/ZJyAXk.png   http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/200612-200702.gif

2011 http://i.hizliresim.com/9EB9ar.png  http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/201012-201102.gif

2014  http://i.hizliresim.com/zYz2j9.png    http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/service/global/map-prcp/201312-201402.gif

Sonuç

Batılı QBO kışları ülkemiz adına çok yüksek olasılıkla özellikle batı kesimlerde mevsim normallerinin üzerinde sıcaklıkla ve uzun yıllar ortalamalarının altında yağışlarla geçmektedir.

Doğulu QBO kışları ise batılı QBO kışları kadar olmasa da yine yüksek olasılıkla soğuk ve uzun yıllar ortalamalarının üzerinde yağışlarla geçmektedir.

Nötre yakın değerler görülen QBO kışları için net bir yargıya varmamız mümkün değildir.

Not: Bugünlerde QBO batılı ilerliyor. Kış aylarında da batılı ilerlemesi ve kuvvetli olması bekleniyor.

Özetlemek gerekirse, stratosfer dünyanın büyük bölümünde görülen hava olaylarında önemli bir aktör hatta başrol oyuncusu diyebiliriz. Elbette atmosfer kaotik bir yapı ve atmosferde yaşananlar asla tek bir parametreye bağlı değil. Hava tahmini yapmak ve süre uzadıkça doğru tahmin yapmak halen çok zor. Bu çok bilinmeyenli denklemde en azından ileriye dönük sağlıklı fikir yürütebilmek açısından stratosferde olan biteni dikkatle takip etmekte fayda vardır.

Kaynaklar

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2009JD011737/pdf

Strat.pdf erişimi için tıklayın

http://www.cpc.ncep.noaa.gov/data/indices/qbo.u50.index

http://www.esrl.noaa.gov/psd/cgi-bin/data/composites/printpage.pl

http://www.ncdc.noaa.gov/temp-and-precip/global-maps/

http://mikeventrice.weebly.com/misc-oscillations.html